This study is part of the UNESCO-Cepes project Demographic Trends and Life Cycles Changes: Their Impact on Policy and Functioning of Higher Education Institutions in Europe.

Tom drugi publikacji przygotowanej w ramach projektu „Piąty poziom Krajowych Ram Kwalifikacji”, realizowanego od 2013 r. przez Fundację Rektorów Polskich i Firmę Pearson Central Europe. Zawarto w niej podsumowanie I części projektu, analizę porównawczą ulokowania wybranych kwalifikacji firmy Pearson na poziomie 5 PRK, przedstawiono opracowane przez 4 polskie uczelnie konkretne programy kształcenia dla 7 kierunków studiów na poziomie 5 PRK. Programy te odpowiadają zapotrzebowaniu rynku pracy, potrzebom studentów, a także potrzebom uczelni i ich kadry. Publikacja zawiera również rekomendacje opracowane przez grono ekspertów w dziedzinie szkolnictwa wyższego.

Opracowany raport w ramach Polsko – Ukraińskiego Projektu Badawczego zawiera analizy eksperckie dotyczące porównania ścieżek rozwojowych systemów szkolnictwa wyższego Polski i Ukrainy, prowadzonej współpracy pomiędzy polskimi i ukraińskimi uniwersytetami klasycznymi (na przykładzie Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki w Kijowie.

W raporcie zawarto analizę badań empirycznych – opracowanie ankiet na temat współpracy uczelni polskich i ukraińskich, a także wyniki badań jakościowych (indywidualne wywiady pogłębione) przeprowadzone z osobami odpowiedzialnymi za strategiczny i operacyjny wymiar współpracy pomiędzy uczelniami. W raporcie zostały przedstawione informacje na temat wymiany studentów w ramach programu „Study in Poland” realizowanego przez Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) i Fundację Edukacyjną Perspektywy, a także doświadczenia ze współpracy Politechniki Warszawskiej i Politechniki Kijowskiej w ramach tzw. Metropolitalnej Unii Uczelni Technicznych. Raport zawiera wnioski i rekomendacje wynikające z przeprowadzonych badań w Polsce i w Ukrainie.

Opracowanie, powstało w wyniku działań prowadzonych w think tanku: Fundacja Rektorów Polskich – Instytut Społeczeństwa Wiedzy, na zamówienie Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich z 26 kwietnia 2013 r.

Część I „Programu rozwoju szkolnictwa wyższego do 2020 r.” otwiera i podsumowuje zbiór kolejnych publikacji monograficznych mających charakter raportów przedstawiających wyniki realizacji czterech projektów:

-        Misja społeczna uniwersytetu w XXI wieku – ks. prof. Andrzej Szostek

-        Diagnoza szkolnictwa wyższego - prof. Jarosław Górniak

-        Finansowanie szkół wyższych ze środków publicznych - prof. Jerzy Wilkin

-        Deregulacja w systemie szkolnictwa wyższego – prof. Jerzy Woźnicki

Niniejsza Deklaracja ma zachęcić do refleksji nad tym, ku czemu zmierzać powinny polskie uniwersytety w XXI wieku. W publikacji przedstawiono najważniejsze wyzwania, jakie stoją przed polskimi uczelniami, ujęte w formie pięciu kolejnych, związanych ze sobą dylematów: Wartości akademickie versus służebność społeczna; Autonomia versus podległość zewnętrznej kontroli; Kultura akademicka versus kultura korporacyjna; Przygotowanie do rynku pracy versus przygotowanie do życia w demokratycznym społeczeństwie; Elitarność versus masowość kształcenia. Zasugerowano zasadnicze kierunki podjęcia tych wyzwań, ale nie gotowe sposoby sprostania im, ponieważ mogą one być różne w różnych uczelniach i w różnych okolicznościach. Uwagę skoncentrowano głównie na wyzwaniach, które wiążą się z misją społeczną uniwersytetu.

Raport zawiera wyniki badań i analiz materiałów źródłowych oraz, w warstwie syntetycznej, oceny, wnioski i rekomendacje odnośnie stanu szkolnictwa wyższego w Polsce. Zakłada się, że Raport stanie się istotnym narzędziem w dyspozycji KRASP i uczelni członkowskich, umożliwiającym przeciwstawianie się niesprawiedliwym i nieudokumentowanym, często skrajnie negatywnym, nieobiektywnym opiniom i ocenom szkolnictwa wyższego ogłaszanym w gazetach, listach, materiałach publicystycznych lub wypowiedziach przedstawianych publicznie.

W opracowaniu przedstawione zostały w ujęciu wariantowym zróżnicowane modele finansowania uczelni, w tym zwłaszcza różnorodne rozwiązania dotyczące finansowania studiów wraz z analizami, wnioskami i rekomendacjami, m.in. umożliwiającymi uwolnienie uczelni od negatywnych skutków ekonomicznych związanych ze skreślaniem z listy studentów osób nieosiągających wymaganych postępów w nauce, co stanowi dzisiaj poważne obciążenie dla uczelni i istotną barierę poprawy jakości studiów.

Publikacja zawiera uwagi poświęcone problematyce konsolidacji instytucjonalnej oraz pojęciu uczelni badawczej typu research university w rozumieniu międzynarodowym, z analizą potencjalnego instrumentarium procesów powstawania takich uczelni w Polsce oraz kosztów i korzyści z tym związanych (z analizą typu SWOT), z uwzględnieniem perspektywy finansowej UE 2014–2020.

Monografia, która ze względu na zakres analizowanej problematyki, ma charakter pionierski w bibliografii poświęconej szkolnictwu wyższemu w Polsce i wyjątkowy także w literaturze światowej. Powstała ona z intencją zatrzymania niepokojących trendów w procesie regulowania systemu w naszym kraju. W okresie ostatnich lat uczelnie zostały poddane narastającej presji o charakterze „doregulacyjnym”, w następstwie czego w znacznym i wielce niepokojącym stopniu wzrosły, zarówno sam zakres jak i głębokość regulacji. W Raporcie przedstawiono tezę o potrzebie odwrócenia tych tendencji w wyniku przyjęcia nowych założeń kulturowych, merytorycznych i metodologicznych w procesie dalszego stanowienia prawa w odniesieniu do szkolnictwa wyższego, tak aby zostały osiągnięte efekty zauważalnej deregulacji systemu, zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności, ale także pewności prawa.

Niniejsza publikacja jest wynikiem zrealizowanego przez Fundację Rektorów Polskich projektu „Ochrona własności intelektualnej w kontekście naruszania praw w tym zakresie”. Zostały w niej zebrane, usystematyzowane i zamieszczone wnioski z analizy uczelnianych regulaminów zarządzania prawami autorskimi w kontekście obecnie obowiązującego stanu prawnego, bez uwzględnienia planowanych zmian opublikowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego dotyczących tzw. uwłaszczenia pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych uczelni, instytutów badawczych i instytutów naukowych PAN.