Aktualności

Debata nad przedstawionymi przez Rząd propozycjami dotyczącymi zmian w szkolnictwie wyższym i w nauce

W związku z rozpoczętą debatą nad przedstawionymi przez Rząd propozycjami dotyczącymi zmian w szkolnictwie wyższym i w nauce w perspektywie do 2010 r., w ramach środowiskowej dyskusji nad modelem kariery naukowej w naszym kraju, w dniu 7 maja br. w siedzibie Fundacji Rektorów Polskich (FRP) w Warszawie, na zaproszenie prof. prof. Jerzego Axera, Karola Modzelewskiego i Jerzego Woźnickiego, odbyło się spotkanie z udziałem sygnatariuszy listu 44, ekspertów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz zaproszonego ad personam grona innych osób. W spotkaniu trwającym 3 godz. wzięło udział 38 osób.Udział w debacie wynikał z troski ludzi nauki o jakość życia akademickiego w Polsce. Dyskusja nie była wyrazem podziału środowiska, wprost przeciwnie, powinna ona stać się pozytywnym wyrazem zaangażowania akademii w sprawy zasadnicze dla jej właściwego działania i służby publicznej.Poszukiwanie wewnętrznego porozumienia środowiska akademickiego w sprawach refom powinno odbywać się z zachowaniem zasady bona fide, bowiem jakość życia akademickiego jest zakorzeniona w akademickim etosie, a bez zaufania do dobrych intencji środowiska nie można dyskutować o reformach.

 

Debata przyniosła zbieżność poglądów w sprawach: konieczności zachowania progu awansu miedzy doktoratem i profesura, potrzeby nadania procedurom awansowym i konkursowym charakteru bardziej zewnętrznego, obiektywnego i zróżnicowanego. Podkreślano, ze zniesienie habilitacji jest uwarunkowane podniesieniem poziomu doktoratów a reformy powinny być powiązane z wewnętrzną motywacja środowiska akademickiego.

 

 

W związku z rozpoczętą debatą nad przedstawionymi przez Rząd propozycjami dotyczącymi zmian w szkolnictwie wyższym i w nauce w perspektywie do 2010 r., w ramach środowiskowej dyskusji nad modelem kariery naukowej w naszym kraju, w dniu 7 maja br. w siedzibie Fundacji Rektorów Polskich (FRP) w Warszawie, na zaproszenie prof. prof. Jerzego Axera, Karola Modzelewskiego i Jerzego Woźnickiego, odbyło się spotkanie z udziałem sygnatariuszy listu "44", ekspertów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz zaproszonego ad personam grona innych osób. W spotkaniu trwającym 3 godz. wzięło udział 38 osób (lista uczestników - Dodatek Nr 1).
Dyskusja odwoływała się m. in. do wcześniejszych prac Zespołu do spraw Opracowania Modelu Kariery Akademickiej w Polsce KRASP-PAN, działającego w latach 2005-06 (publikacja: Model awansu naukowego w Polsce, Warszawa 2006), uchwał, opinii i stanowisk ostatnio przedstawionych opinii publicznej a także prac aktualnie prowadzonych przez Zespół Interdyscyplinarny do spraw mobilności i karier naukowych, działający w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Podejmując tę inicjatywę, zebrani działali w przekonaniu, że udział społeczności akademickiej i naukowej w takich debatach stanowi warunek wypracowania przemyślanego stanowiska zainteresowanych środowisk, bez czego żadne nowe rozwiązania nie powinny być kierowane na ścieżkę legislacyjną.
W ramach spotkania w dniu 7 maja br. zrealizowany został następujący porządek obrad:
  • Przedstawienie wyników dotychczasowych prac Zespołu Interdyscyplinarnego do spraw mobilności i karier naukowych MNiSW - prof. Jerzy Woźnicki
  • Przedstawienie prac Zespołu do spraw Opracowania Modelu Kariery Akademickiej w Polsce (KRASP-PAN) - prof. Franciszek Ziejka
  • Zagajenie dyskusji:
    • prof. Karol Modzelewski - Intencje sygnatariuszy listu 44
    • prof. Jerzy Axer - W poszukiwaniu kompromisu ....
  • Dyskusja
  • Podsumowanie i ustalenia końcowe

W trakcie debaty formułowano opinie i postulaty dotyczące spraw ogólnych - fundamentalnych dla systemu szkolnictwa wyższego w Polsce, jego planowanej reformy i toczącej się nad nią debaty oraz bardziej szczegółowe - dotyczące, zgodnie z tematem spotkania, modelu awansu naukowego.
Zebrani zgodni byli co do tego, że udział w debacie wynika z troski ludzi nauki o jakość życia akademickiego w Polsce. Dyskusja nie była wyrazem podziału środowiska, wprost przeciwnie, powinna ona stać się pozytywnym wyrazem zaangażowania akademii w sprawy zasadnicze dla jej właściwego działania i służby publicznej. Debata w FRP nie była poszukiwaniem kompromisu pomiędzy rządem i środowiskiem. Była raczej szukaniem wewnętrznego porozumienia środowiska co do podstawowych norm regulujących jego funkcjonowanie. Takie poszukiwanie wewnętrznego porozumienia środowiska akademickiego w sprawach refom powinno odbywać się z zachowaniem zasady bona fide, bowiem jakość życia akademickiego jest zakorzeniona w akademickim etosie, a bez zaufania do dobrych intencji środowiska nie można dyskutować o reformach. Środowisku akademickiemu nie przystoi walka wewnętrzna - przystoi walka o sprawę; środowisko w debacie nie podjęło walki o interesy, ale o wartości akademickie.
Dyskutując nad założeniami reformy przedstawionymi przez MNiSzW, zebrani podnieśli dwa znaczące braki tego dokumentu, które utrudniają rzetelną debatę, a mianowicie brak diagnozy stanu szkolnictwa wyższego w Polsce oraz błędne ujęcie niektórych problemów i niedopracowaną redakcję końcową tekstu projektu. W założeniach sugeruje się, że główną przyczyną niedoskonałości życia akademickiego są wewnętrzne problemy środowiska, nie wskazując istotniejszych czynników pochodzących z zewnątrz. Nie negując współodpowiedzialności środowisk akademickich i naukowych, zebrani wskazali na główne ich zdaniem przyczyny patologii życia akademickiego: chroniczne niedofinansowanie nauki i szkolnictwa wyższego, gwałtowne umasowienie studiów, brak strategii rozwoju oraz odpowiedzialnej polityki państwa wobec tego obszaru życia publicznego w ciągu minionych dziewiętnastu lat. Brak takiej perspektywy w dokumencie zatytułowanym "Założenia reform" wpłynął, między innymi, na ton debaty medialnej, w której środowisko akademickie uznane zostało za winne ułomności całego systemu.
Dyskutanci podkreślali zróżnicowanie jakości i poziomu środowisk i uczelni polskich. Można wskazać osiągnięcia dające słuszne powody do dumy, a z drugiej obserwujemy istotne słabości. Tak silne zróżnicowanie jest typowe dla edukacji wyższej, która przeszła proces gwałtownego umasowienia studiów. W systemie szkolnictwa powinien w tej sytuacji znaleźć się sposób zarówno na zaspokajanie aspiracji edukacyjnych polskiego społeczeństwa jak i na wspieranie instytucji gwarantujących zachowanie wysokiej jakość kształcenia i badań. Służyć temu mogą ośrodki doskonałości, w których podtrzymane zostaną najlepsze tradycje akademickiej elitarności. Jej zniszczenie byłoby niepowetowaną stratą dla polskiej nauki i kultury.
Zebrani podkreślali, iż reforma życia akademickiego w Polsce powinna wynikać przede wszystkim z wewnętrznej motywacji środowiska akademickiego, bez której nie może się ona skończyć sukcesem. Zdania co do tego, czy środowisko jest zdolne samo do podjęcia takiego działania naprawczego, czy też wymaga to bodźców płynących ze strony administracji państwowej, były podzielone. Podkreślano, że oddanie inicjatywy i merytorycznej strony reformy w ręce polityków oznaczać może ograniczenie autonomii akademii, czego nikt nie uznał za pożądane.
W dyskusji podniesiono także szereg problemów szczegółowych dotyczących ścieżek karier naukowych, a w tym:
  • Zachowanie drugiego progu awansu naukowego (pomiędzy doktoratem a tytułem profesora) uznano zgodnie za konieczne, jednakże jego charakter i procedura prowadząca do jego nadania wymagają dalszej dyskusji. Za zachowaniem drugiego stopnia przemawia przede wszystkim obniżający się poziom doktoratów oraz przeciążenie nauczycieli akademickich obowiązkami dydaktycznymi. Progi stopni naukowych sprzyjają, choćby wymuszonemu i czasowemu, skupieniu się na pracy naukowej.
    O charakterze i procedurze uzyskiwania stopni muszą decydować gremia uczonych a nie urzędnicy. Rozpoczęciu reformy awansu naukowego powinno towarzyszyć stwierdzenie, że procedury kontroli i oceny będą w rękach ciał korporacyjnych.
  • Bez względu na to, czy drugi stopień awansu naukowego zostanie zachowany w obecnej postaci (habilitacja), czy też w innej, procedura jego nadania wymaga zobiektywizowania i urzetelnienia ocen. Diagnoza stanu obecnego dokonana przez zgromadzonych była surowa. Proponowano obowiązkowe uzyskiwanie stopni naukowych poza rodzimą uczelnią, jedynie zewnętrzne recenzje, podniesienie roli oceny dorobku naukowego kandydata, a nawet powrót do ankiet profesorskich w tej ocenie, zwiększenie roli centralnych ciał kontrolnych (CK), które powinny prowadzić systematyczny monitoring prawidłowości promowania.
  • Z prowadzonej dyskusji wynikało, że zniesienie już teraz habilitacji jako stopnia naukowego byłoby przedwczesne. Wyprzedzająco należy bowiem podnieść poziom doktoratów, co nie będzie łatwe. Podkreślano też przywiązanie większości środowiska do nazwy habilitacja.
    Taka sama krytyczna diagnoza i postulaty naprawy towarzyszyły dyskusji dotyczącej dróg zajmowania stanowisk uczelnianych, a przede wszystkim zapewnienia rzetelności konkursów pozwalających obsadzić te stanowiska. Tu także postulowano konkursy zewnętrzne z wykorzystaniem ankietyzacji środowiskowej.

 

  • Potrzebne jest zróżnicowanie zasad i kryteriów przyznawania uprawnień habilitacyjnych (promotorskich) w różnych dziedzinach nauki, tak aby były one dostosowane do ich charakteru (dotyczy to np. nauk humanistycznych i nauk społecznych).

 

  • Dalszej dyskusji i nowych rozstrzygnięć wymaga powiązanie uzyskiwania stopni naukowych z awansowaniem na stanowiska w uczelniach. Zwracano uwagę na potrzebę lepszego motywowania kadr do podnoszenia swego statusu naukowego. Zarazem jednak wskazywano na ułomność obecnego systemu, który zbyt mocno stabilizuje pracownika po uzyskaniu habilitacji.
    Postulowano wydawanie certyfikatu potwierdzającego ukończenie studiów doktoranckich wyłącznie wraz z dyplomem doktorskim oraz sugerowano kontrolę akredytacyjną nad tymi studiami, które także weszły w stadium umasowienia.

 

  • Odnotowane problemy powinny zostać poddane głębokiej dyskusji, co wymagać będzie czasu. Powinny się wypowiedzieć w tej sprawie akademickie organy kolegialne oraz organizacje i instytucje życia akademickiego i naukowego. Niezbędne prace nad strategią rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce powinny rozpocząć się od diagnozy jego stanu - na tle Europy i świata.

 

Powinna zostać określona wizja rozwojowa ze wskazaniem narzędzi i sposobów realizacji. Mechaniczne naśladowanie tzw. rozwiązań europejskich lub amerykańskich samo przez się nie prowadzi do sukcesu. Polska tradycja akademicka może mieć wielką wartość dla powodzenia reformy. Powinno to również oznaczać zmianę polityki państwa wobec nauki i szkolnictwa wyższego oraz dostrzeżenie ich znaczenia dla rozwoju kraju udokumentowane finansowym wsparciem wszelkich autentycznych reform i wyróżniających się jakością środowisk.

 

Niektóre zgłoszone postulaty i opinie zostały przedstawione przez uczestników w przedłożonych zebranym notatkach, które znajdują się w Dodatku nr 2 do niniejszego Komunikatu. Zebrani podkreślali, że uczestniczyli w spotkaniu z satysfakcją i zgodnie uznali, że debata posłużyła złagodzeniu napięcia, jakie zrodziło się wokół projektu reform.

 

Dodatki:

 

1. Dodatek I: Lista uczestników debaty poświęconej modelowi kariery naukowej w Fundacji Rektorów Polskich >>>

2. Dodatek II: Wykaz materiałów przygotowanych na debatę poświęconą modelowi kariery naukowej